شب قدر همچون بار عامی است كه بزرگان و سلاطین برای زیردستان، رعایا و بندگان خود، داده و هدایایی را می‌بخشیدند. خدای متعال كه ارحم الراحمین است و رحمت او قابل مقایسه با هیچ رحمت و فضلی نیست، بر امت اسلامی منت گذاشته و شب قدر را همچون بار عام، شب بخشش قرار داده است. شبی كه عبادت آن نیز از عبادت هزار ماه برتر است.

بقیه مقاله در ادامه مطلب ...

عصری که انسان ها چشم به راه منجی دوخته اند و خواسته یا ناخواسته از اعماق وجود خود حضور شخصی را با ویژهگی های الهی در حکومت جهانی خالی می بینند، بهترین زمان برای تبیین تفکر مهدوی با ذوق و منطق اسلامی می باشد که نه تنها باعث آرامش دل ها خواهد بود بلکه گرایش مردم را به این تفکر ناب و پاک بیش از پیش خواهد کرد.
به طور مسلم هر دین و آیینی برای اینکه نام دین و آیین بر آن صدق کند باید از یک سلسله باورها و دستورات برخوردار باشد که با عدم وجود آنها صدق دین و یا آیین برآن بی معنی خواهد بود. نکته دیگر اینکه آنچه باعث دوری و افتراق این ادیان از یکدیگر نیز می شود همین باورها و یا دستورات آن ها می باشد. اختلافاتی که در بسیاری از موارد موجب درگیری های شدید فکری و عملی بین پیروان آن ها بوده است. در دورانی که انسان ها نیاز به امنیت، برابری، برادری و حداقل عدم برخورد های خشن با یکدیگر می باشند نباید صرفا به دنبال اختلافات گشت چرا که به نظر می رسد راه حل بسیاری از مشکلات جوامع بشری در پیدا کردن نقاط مشترک می باشد. نقاطی که با فرض اشتراک آن ها گفتگوی از آن ها و فهم سخن دیگران را نسبت به بسیاری از مسائل روشن خواهد کرد.
اندیشه ظهور منجی و اعتقاد به آن یکی از نقاطی است که می توان به جرات گفت تقریبا تمام ادیان آسمانی و آیین های زمینی در این رابطه با یکدیگر اشتراک دارند هرچند جزئیات آن در بین آن ها مختلف می باشد.
عصری که انسان ها چشم به راه منجی دوخته اند و خواسته یا ناخواسته از اعماق وجود خود حضور شخصی را با ویژهگی های الهی در حکومت جهانی خالی می بینند، بهترین زمان برای تبیین تفکر مهدوی با ذوق و منطق اسلامی می باشد که نه تنها باعث آرامش دل ها خواهد بود بلکه گرایش مردم را به این تفکر ناب و پاک بیش از پیش خواهد کرد.
در بیشتر ادیان و مذاهب جهان، از مصلحی سخن به میان آمده كه در آخرالزَّمان ظهور کرده و به جنایت‌ها و خیانت‌ها خاتمه خواهد داد و شالودة حكومت واحد جهانی را بر اساس عدالت و آزادی واقعی، بنیان خواهد نهاد. تمامی پیامبران و سفیران الهی نیز در این زمینه به مردمِ با ایمان جهان، نویدهایی داده اند. پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، درباره نام آن بزرگوار با هم اختلاف نظر دارند. مسلمانان با ارائه كامل‌ترین تصویر، او را با نام «مهدی موعود» می‌شناسند.
یکی از نویسندگان از این باور با عنوان « فوتوریسم» یاد كرده، می‌نویسد:
«فوتوریسم1؛ یعنی، اعتقاد به دوره آخرالزمان و انتظار ظهور منجی غیبی و مصلح جهانی و بزرگ، از جمله مسائلی است كه در اصول عقاید ما، جای مهمّی را اشغال كرده است. فوتوریسم عقیده‌ای است كه در كیش‌های آسمانی زوراستریانیسم (مذهب زردشت) و جودائیسم (مذهب یهود) و سه مذهب عمدة مسیحیت (كاتولیك، پروتستان و ارتودكس) و به طور كلّی در میان مدعیان نبوّت، به مثابه یك اصل مسلم قبول شده و همگی به اتفاق، بشارت ظهور همچو مصلحی را داده اند...».1
دار مستتر در یکی از كنفرانس هایی كه به مناسبت ظهور «مهدی متمهدی» در سودان در فوریه سال 1885 میلادی برگزار گردید، می گوید:
«می دانید كه محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) چگونه شریعت خود را بنیان نهاد؟ وقتی كه او ظهور كرد، در عربستان علاوه بر شرك ملی باستانی، سه دیانت بیگانه موجود بود: آیین یهود، دیانت عیسوی، كیش زردشت ... نكته مشتركی كه در این سه دیانت یافت می‌شد، عبارت از اعتقاد به یك وجود فوق الطبیعه بود كه بایستی در آخرالزمان ظهور كند و نظم و عدالت رفته را به جهان باز آرد و مقدمه خلود و سعادت دائم انسان را فراهم سازد».2
بر اساس تحقیقات پژوهشگران مسائل اسلامی، این عقیده پیوسته در میان بیشتر ملت‌ها و پیروان ادیان بزرگ وجود داشته وحتی اقوام مختلف جهان ـ چون اسلاوها، ژرمن‌ها، اسنها و سلتها ـ نیز معتقدند كه سرانجام باید پیشوایی در آخرالزمان ظهور كند و بی عدالتی ها را از بین ببرد و حكومت واحد جهانی تشكیل داده، در بین مردم بر اساس عدالت و انصاف داوری كند.
در اینجا به برخی از آموزه های دین یهود اشاره می کنیم که بیان گر وجود این اعتقاد در کتاب های مقدس آنها می باشد:

الف) زبور داوود:
 

در زبور حضرت داود(ع) كه تحت عنوان «مزامیر» در لابلای كتب «عهد عتیق» آمده، نویدهایی در باره ظهور حضرت مهدی(ع) به بیان‌های گوناگون داده شده است و می‌توان گفت: در هر بخشی از «زبور» اشاره‌ای به ظهور مبارك آن حضرت، و نویدی از پیروزی صالحان بر شریران و تشكیل حكومت واحد جهانی و تبدیل ادیان و مذاهب مختلف به یك دین محكم و آیین جاوید و مستقیم، موجود است.
«زیرا كه شریران منقطع می‌شوند. اما متوكلان به خداوند، ... متواضعان وارث زمین شده از كثرت سلامتی متلذذ خواهند شد. شریر به خلاف صادق افكار مذمومه می‌نماید، و دندان‌های خویش را بر او می‌فشارد. خداوند به او متبسم است چون كه می‌بیند كه روز او می‌آید شریران شمشیر را كشیدند و كمان را چلّه كردند تا آن كه مظلوم و مسكین را بیندازند، و كمان‌های ایشان شكسته خواهد شد. كمی صدیق از فراوانی شریران بسیار بهتر است. چون كه بازوهای شریران شكسته می‌شود و خداوند صدیقان را تكیه‌گاه است.
خداوند روزهای صالحان را می‌داند و میراث ایشان ابدی خواهد بود. در زمان «بلا» خجل نخواهند شد، و در ایام قحطی سیر خواهند بود لكن شریران هلاك خواهند شد، و دشمنان خداوند، مثل پیه بره‌ها فانی بلكه مثل دود تلف خواهند شد؛ زیرا متبركان خداوند، وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وی منقطع خواهند شد. صدیقان وارث زمین شده، تا ابد در آن ساكن خواهند شد. به خداوند پناه برده، راهش را نگاهدار كه تو را به وراثت زمین بلند خواهند كرد و در وقت منقطع شدن شریران این را خواهی دید اما عاصیان، مستأصل، و شریران منقطع خواهند شد»3.
چنانچه قرآن کریم نیز اشاره به بشارت منجی و پایان نیک عالم می کند و همانطور که خداوند در قرآن می فرماید این امر حتمی الحصول است و بیانی که در قرآن آمده می توان به این حقیقت رسید که تفکر مهدوی به طور عام نه تنها از صد ها سال قبل بلکه از هزاران سال قبل به واسطه پیامبران الهی به مردم تذکر داده می شده.
وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون‏» / انبیاء 105
«به راستی که ما پس از نوشتن در ذکر ( تمام کتب آسمانی یا تورات) در زبور نیز نگاشتیم که البته بندگان صالح من زمین را به ارث خواهند»

ب) كتاب اشعیای نبی
 

در كتاب اشعیای نبی كه یكی از پیامبران پیرو تورات است، بشارت فراوانی در مورد ظهور حضرت مهدی(ع) آمده است كه جهت استدلال به كتاب مزبور، نخست فرازی از آن بشارت‌ها را نقل نموده، و برخی از نكات آن را توضیح می‌دهیم تا معلوم شود كه مسلمانان در باره عقیده به ظهور یك مصلح جهانی تنها نیستند، بلكه همه اهل كتاب در این عقیده با مسلمانان اشتراك نظر دارند.
در فرازی از بشارت كتاب اشعیا چنین آمده است:
«و نهالی از تنه «یسی»4 بیرون آمده، شاخه ای از ریشه هایش خواهد شكفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت. یعنی روح حكمت و فهم و روح مشورت و قوّت و روح معرفت و ترس خداوند و خوشی او در ترس خداوند خواهد بود و موافق رؤیت چشم خود، داوری نخواهد نمود و بر وفق سمع گوش‌های خویش، تنبیه نخواهد نمود؛ بلكه مسكینان را به عدالت داوری خواهد كرد و به جهت مظلومان زمین به راستی حكم خواهد نمود . . . كمربند كمرش عدالت خواهد بود و كمربند میانش امانت.
و گرگ با بره سكونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله و شیر پرواری با هم. و طفل كوچك آن‌ها را خواهد راند و گاو با خرس خواهد چرید و بچه‌های آن‌ها با هم خواهند خوابید و شیر مثل گاو كاه خواهد خورد، و طفل شیر خوره بر سوراخ مار بازی خواهد كرد، و طفل از شیر باز داشته شده، دست خود را بر خانه افعی خواهد گذاشت، و در تمامی كوه مقدس من، ضرر و فسادی نخواهند كرد؛ زیرا كه جهان از معرفت خداوند پر خواهد بود مثل آب‌هایی كه دریا را می‌پوشاند»5.

ج) كتاب بوئیل نبی
 

در كتاب بوئیل نبی كه از پیامبران پیرو تورات است، بشارت ظهور حضرت مهدی(ع) و نزول حضرت عیسی(ع) و محاكمه اسرائیل در آن روز سرنوشت ساز، چنین آمده است:
«آن گاه جمیع امت‌ها را جمع كرده به وادی «یهوشافاظ»6 فرود خواهم آورد و در آن جا با ایشان درباره قوم خود و میراث خویش، اسرائیل رامحاكمه خواهم نمود، زیرا كه ایشان را در میان امت‌ها پراكنده ساخته و زمین مرا تقسیم نموده اند و بر قوم من قرعه انداخته و پسری در عوض فاحشه داده و دختری به شراب فروخته اند تا بنوشند»7.

هـ) كتاب حزقیال نبی
 

در این كتاب در مورد واقعة ظهور و سرنوشت اسرائیل و جهانی شدن آیین توحید، و اجرای احكام و حدود الهی در آن عصر درخشان، چنین آمده است:
«... و تو ای پسر انسان! یهوه (خدا) چنین می‌فرماید: كه به هر جنس مرغان و به همه حیوانات صحرا بگو: جمع شوید و بیایید و نزد قربانی من كه آن را برای شما ذبح می‌نمایم فراهم آیید. قربانی عظیمی بر كوه‌های اسرائیل، تا گوشت بخورید و خون بنوشید.
و یهوه می‌گوید: كه بر سفره من از اسبان و سواران و جباران و همه مردان جنگی سیر خواهید شد. و من جلال خود را در میان امت‌ها قرار خواهم داد و جمیع امت‌ها داوری مرا كه آن را اجرا خواهم داشت و دست مرا كه برایشان فرود خواهم آورد، مشاهده خواهند نمود. و خاندان اسرائیل از آن روز و بعد، خواهند دانست كه یهوه ـ خدای ایشان ـ من هستم. و امت‌ها خواهند دانست كه خاندان اسرائیل به سبب گناه خودشان جلای وطن گردیدند؛ زیرا كه به من خیانت ورزیدند»8.

و) كتاب حجی نبی
 

در این كتاب نیز كه یكی از كتاب‌های انبیای پیرو تورات است، بشارت ظهور بدین گونه آمده است:
«یهوه صبایوت چنین می‌گوید: یك دفعه دیگر ـ و آن نیز بعد از اندك زمانی ـ آسمان‌ها و زمین و دریا و خشكی را متزلزل خواهم ساخت، و تمامی امت‌ها را متزلزل خواهم ساخت، و فضیلت جمیع امت‌ها خواهد آمد . . . این خانه را از جلال خود پر خواهم ساخت . . . جلال آخر این خانه از جلال نخستینش عظیم‌تر خواهد بود، و در این مكان سلامتی را خواهم بخشید»9.
اما این تنها بخش هایی از سخنان موجود در کتاب عهد عتیق بود که به آن کفایت می شود. در تفکر مسیحیت نیز مساله منجی یکی از مسائل مهم و دارای جایگاه می باشد که فعلا از ذکر این بشارت ها که در اناجیل اربعه وارد شده خودداری می کنیم.

پی‌نوشت‌ها:
 

1 . سیّد هادی خسروشاهی، مصلح جهانی و مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دیدگاه اهل سنّت، ص55.
2 . همان، به نقل از: دار مستتر، مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در سیزده قرن، ترجمه محسن جهان سوز.
3. عهد عتیق، كتاب مزامیر، مزمور 37، بندهای 9 ـ 38.
4. یسی به معنای قوی، پدر حضرت داود و نوه «راعوت» است، و به طوری مشهور بود كه داود را پسر «یسی» می‌نامیدند، در صورتی كه خود داود شهرت و شخصیت عظیمی داشته و از پیغمبران بزرگ «بنی اسرائیل» بوده است. ( قاموس كتاب مقدس).
5. تورات، كتاب اشعیای نبی، باب 11، پندهای 1 ـ 10، ص 1548، كتاب مقدس.
6. وادی یهوشافاظ، نام صحرایی در نزدیكی بیت المقدّس است كه اكنون وادی «قدرون» نامیده می‌شود. (لغت نامه دهخدا، حرف قاف، قدرون، ص 177).
7. كتاب مقدس، كتاب بوئیل نبی، ص 1327، باب 3، بندهای 2 و 3.
8. كتاب مقدس، كتاب حزقیال نبی، ص 1265، باب 39،
بند 23_17.
9. قاموس كتاب مقدس، ماده «پسر خواهر»، ص 219.
 

منابع مقاله:
مراحل اخلاق در قرآن، جوادی آملی ؛

مرحله خوف و حزن یکی از مراحل سیر سالکان کوی حق و وظایف آنهاست. خوف گاهی در کنار «خشیت» و گاهی در کنار «رهبت» یاد می شود؛ خشیت و رهبت به هم نزدیک است؛ ولی خوف، از اینها فاصله دارد. خشیت آن انفعال درونی است که از اعتقاد به تأثیر و عظمت موجودی عظیم نشئت بگیرد و رهبت هم مانند خشیت است؛ اما خوف، ترتیب آثار عملی است.

از این رو قرآن کریم بین خشیت و خوف فرق می گذارد و خشیت از خداوند را از آن علما می داند :

«إنما یخشی الله من عباده العلماء» (1)

و گاهی خشیت و خوف را در قبال هم یاد می کند:

«و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب» (2)

اینها از جلال و عظمت خدا خشیت دارند و از حساب سخت قیامت ترسناکند؛ که در این آیه، خوف به عذاب قیامت، و خشیت به عظمت حق اسناد داده شده است. بهشت اهل خشیت نیز بالاتر از بهشت کسانی است که اهل خوفند که در این مورد قرآن کریم می فرماید:

«ذلک لمن خشی ربه» (3).

از این رو موحدان هرگز از غیر خدا خشیت ندارند ولی خوف دارند؛ به این معنا که، یک موحد از مار و عقرب می ترسد که مبادا گزیده بشود، ولی خشیتش مخصوص خداست؛ یعنی می داند که هر موجودی بخواهد آسیب برساند بر اثر فرمان الهی است و هیچ موجودی بدون فرمان حق نه سودی می رساند و نه نفعی؛ زنبور عسل که سود می رساند، به فرمان حق است که راه الهی را طی کرده است:

«فاسلکی سبل ربک ذللا» (4)

و مار و عقرب که می گزند، باز فرمان الهی را اطاعت می کنند؛ چون زمام هر جنبنده ای به دست خداست و خدا بر صراط مستقیم، آنها را رهبری می کند:

«ما من دابة إلا هو اخذ بناصیتها إن ربی علی صراط مستقیم» (5).

از این رو موحد ناب، خشیتش مخصوص خداست، گرچه نسبت به موجودات دیگر، ترتیب اثر عملی می دهد، و این معنای خوف است.

اقسام خوف

خوف گاهی در مقابل «حزن» ، گاهی در مقابل «رجاء» و گاهی در مقابل «امن» مطرح می شود :

.1 خوف در مقابل حزن، چنین تفسیر می شود که خوف نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته است؛ یعنی اگر کسی در گذشته مطلوبی را از دست داده یا نامطلوبی دامنگیر او شده باشد، هم اکنون محزون و غمگین است و اگر احتمال بدهد که در آینده، مطلوبی را از دست خواهد داد یا نامطلوبی دامنگیرش خواهد شد، هم اکنون خائف و هراسناک است. پس خوف، نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته است.

حزن، نسبت به آینده نیز تصور می شود و آن در صورتی است که انسان یقین داشته باشد که در آینده، مطلوبی را از دست می دهد یا نامطلوبی دامنگیرش می شود. چنین شخصی هم اکنون غمگین است نه خائف؛ مثلا اگر به یکی از دوستان شخص بیمار، بگویند بیماری دوست شما خطرناک است و او در آینده نزدیک خواهد مرد، در این صورت آن دوست، محزون می شود نه خائف. خوف ندارد چون یقین دارد که این بیمار رفتنی است؛ اما غمگین است که دوستی را از دست خواهد داد.

.2 خوف در مقابل رجاء این است که انسان از یک طرف، خائف و از طرف دیگر، امیدوار باشد؛ یعنی خوف به گونه ای نباشد که زمینه یأس را فراهم کند، بلکه به گونه ای باشد که احتمال «عدم زوال مطلوب» یا احتمال «عدم حدوث نامطلوب» در ذهن ظهور کند که در نتیجه زمینه رجاء را هم فراهم آورد. گفته اند خوف «سالک الی الله» نباید خوف صرف باشد؛ بلکه باید امیدوار هم باشد که در این صورت، خوف در مقابل رجاء قرار می گیرد و در بحثهای اخلاقی این دو با هم ذکر می شود.

.3 خوف در مقابل امن، بسیار خوب است، ولی امن در مقابل خوف، بسیار بد است. کسی که خائف است در صدد جبران و تدارک گذشته است؛ اما کسی که اهل نظر و فکر نیست و قلبش قسی و لاهی و سرگرم است خود را در امان می پندارد. قرآن کریم در این مورد می فرماید:

«فلا یأمن مکر الله إلا القوم الخاسرون» (6)

تنها تبهکارانند که خود را در امان و قلعه امن می پندارند و نمی دانند که کار کیفر و عفو به دست دیگری است؛ چنانکه در آیه دیگر آمده است:

«ذلک یخوف الله به عباده» (7).

بنابراین، در آینده نزدیک یا دور ممکن است نعمت او از دستش برود یا مشکلی دامنگیرش شود؛ پس او نباید خود را در امان بداند.

امنیت هم بر دو گونه است:

الف: امنیت مذموم که در مقابل خوف قرار دارد و شرح آن گذشت.

ب: امنیت ممدوح، و آن امنیتی است که نصیب «ابرار» و «مقربین» می شود و خدای سبحان آن را به عده ای وعده داده است:

«الذین امنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم أولئک لهم الأمن و هم مهتدون» (8)

آنها که مؤمن شده و دین خود را به ستم، نیالوده اند در امانند. سالکان کوی حق به امید این امنیت به سر می برند، نه «امن فعلی» که خود را در امان ببینند و هراسناک نباشند؛ چون در هر لحظه احتمال غفلت و زوال نعمت در باره هر کسی هست.

امنیت برتری نیز وجود دارد که نصیب هر سالکی نمی شود و آن این است که انسان وقتی به مقام رضا یا بالاتر از رضا برسد، نه ترسی دارد و نه حزنی. و سر این که ترس ندارد آن است که چیزی را در آینده از دست نخواهد داد؛ چون محبوب او جز حق، چیز دیگر نیست؛ و خدا هم از بین رفتنی نیست. انسان وقتی می ترسد که مطلوبی زوال پذیر داشته باشد؛ مثلا اگر کسی اموال، پدر، مادر، برادر یا فرزندی داشته و به آنها علاقه مند باشد، چون محبوب او بر اساس آیه شریفه:

«ما عندکم ینفد و ما عند الله باق» (9)

زوال پذیر است، می ترسد که مبادا در آینده این محبوب از کف او رها بشود؛ ولی اگر کسی به این امور، دل نبندد و قلبش فقط «متیم» به حب خدا باشد و جای غیر خدا در آن دل نباشد او محبوبی جز خدا ندارد. وقتی محبوبی جز خدای بی زوال نداشته باشد، محبوب او از بین نمی رود. از این رو، او ترسی ندارد. محبوب او نه گمان یا احتمال از بین رفتنش وجود دارد تا او خائف باشد و نه یقین زوال دارد تا او محزون باشد، بلکه به طور قطع محفوظ است. از این رو، او در مقام امین است.

نسبت به گذشته نیز چنین است. او در گذشته چیزی را از دست نداد؛ برای این که در گذشته هم محبوب او خدا بود. قهرا چنین کسی به مقام ولایت می رسد و اولیای الهی خوف و حزنی ندارند:

«ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (10).

این در صورتی است که مفاد این آیه شریفه «خبر» باشد؛ نه وعده و «انشاء» و اگر وعده و انشاء باشد، ربطی به موضوع بحث کنونی ندارد و داخل در مطلب قبلی است که به آن اشاره شد و آن این که خداوند به عده ای وعده داده است که اینها در روز قیامت اندوه و ترسی ندارند و یا این که در دنیا نیز غمناک و هراسناک نخواهند بود.

به هر تقدیر، برتر از همه اینها کسی است که به مقام «رضا» باریابد. کسی که به این مقام می رسد گرچه چیزهایی را از دست می دهد و مصائبی نیز دامنگیر وی می شود، ولی او چون راضی به رضای حق است چیزی را بد نمی داند. زوال و حدوث چیزی برای او درد آور نیست. گوارا و ناگوار بودن برای کسی است که خود، چیزی طلب می کند، تصمیم می گیرد و خواسته ای دارد، ولی اگر خواسته کسی فانی در خواسته حق بود و او از خود، هیچ خواسته ای نداشت، نگرانی او از رخت بربستن مطلوب ویا نگرانی از پیشامد حادثه نامطلوب معنا ندارد.

بنابراین، اگر او به این مقام برسد،

«ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون»

درباره او خبر می شود و تنها انشاء نیست و شامل دنیا و آخرت هم خواهد بود. البته این درجه عالی برای کسانی که در اوایل سیر و سلوک قدم بر می دارند نیست؛ بر عکس برای آنان داشتن خوف و حزن، فضیلت است، بلکه برای متوسطان آنان نیز جمع بین خوف و رجاء کمال است تا برسند به جایی که مطمئن باشند این پیوند با خداوند صبغه الهی گرفت و همان طور که خداوند

«خیر و أبقی» (11)

است پیوند با اوهم از خیر و بقاء سهم کامل دارد و گرنه انسان سالک با احتمال زوال چنین مقام و پیوندی رنجور خواهد شد و صرف بقاء خداوند کافی نیست؛ زیرا مادامی که پیوند حبی بین عبد محب و مولای محبوب برقرار است، عبد محب از بقای محبوب لذت می برد ولی با زوال چنین پیوندی هرگز بقای خداوند برای تأمین امنیت او کافی نیست.

منشأ خوف

منشأ خوف و حزن این است که سالکان می بینند در گذشته واجبی را ترک کردند و هم اکنون غمگینند که چرا آن را ترک کردند؛ و نسبت به کیفر ترک واجب نیز هم اکنون خائفند که مبادا در آینده، به عذاب مبتلا شوند؛ یا معصیتی را قبلا مرتکب شدند و هم اکنون غمگینند که چرا قبلا گناه کردند و به همین جهت نیز هم اکنون ترسناکند که مبادا در آینده به کیفر ارتکاب گناه قبلی، گرفتار شوند.

انسان سالک حتی اگر عادل هم باشد؛ یعنی، واجبی را ترک نکند و حرامی را مرتکب نشود همیشه با خوف و حزن به سر می برد؛ زیرا مثلا غمگین است که چرا فضیلت ادای نماز را از دست داده است و نماز را باید «قضا» کند؛ یا هم اکنون می ترسد که مبادا بر اثر قضا شدن یک نماز، بعضی از فضایلی که مختص مردان الهی است در آینده نصیب او نشود یا غمگین است که چرا مستحبی را ترک کرده است و می ترسد که بر اثر ترک مستحب، در آینده فیض خاص، نصیبش نشود.

از این بالاتر اگر همه واجبها و مستحبها را انجام بدهد و از همه حرامها و مکروهها برحذر باشد و از این جهت خوف و حزنی نداشته باشد، همه کارهای خود را در برابر نعمتهای الهی که می سنجد، می بیند نتوانسته است شکر نعمت خدا را بجا آورد؛ چون خود انجام واجب و ترک معصیت، توفیق است، وخود این توفیق، نعمت است و این نعمت، شکر جدیدی طلب می کند. از این رو انسان حسابگر همیشه خود را بدهکار می بیند و آنگاه غمگین است که چرا نمی تواند این بدهکاری را ادا کندو خائف است که مبادا بر اثر این بدهکاری از برخی فیضهای آینده محروم بماند. به این ترتیب، خوف و حزن از لوازم سیر و سلوک سالکان الهی است.

خوف و حزن ممدوح و مذموم

خوف و حزن همانند طمع و بسیاری از عناوین دیگر بر دو گونه است: مذموم و ممدوح؛ مثلا، طمع، ذاتا بد یا خوب نیست و بستگی به متعلق آن دارد؛ اگر طمع، به لهو و لعب و نیرنگ و فریب، یعنی به دنیایی که متاع غرور و فریب است تعلق گیرد، مذموم است که از آن به عنوان «بخل» و «شح» یاد شده و قرآن می فرماید:

«و من یوق شح نفسه فأولئک هم المفلحون» (12)

کسی که از دست بخل و شح برهد، به مقصد می رسد و رستگار می شود، ولی اگر طمع به مغفرت الهی، قرب خدا و «لقاء الله» تعلق گیرد، خوب است و قرآن از آن به نیکی یاد می کند:

«یدعون ربهم خوفا و طمعا» (13).

اندوه و ترس هم ذاتا بد یا خوب نیست؛ بلکه به لحاظ متعلق، گاهی خوب و گاهی بد است. قرآن کریم گاهی می فرماید:

«ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (14):

اولیای الهی ترسی ندارند و اندوهگین هم نیستند. از سوی دیگر در سوره مبارکه «حدید» می فرماید همه پدیده های عالم، آزمونی بیش نیست، انسان گاهی در حضیض تهی دستی و گاهی در اوج توانایی است، گاهی ایستاده، گاهی نشسته و گاهی افتاده است و همه اینها امتحان الهی است:

«لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما اتیکم» (15)

برای این که روزی که یکی از این قدرتها به دستتان رسید فرحناک و وقتی که از اختیار شما خارج شد، اندوهناک نباشید. کسی که در کلاس امتحان نشسته، در صورتی غمگین است که احتمال عدم موفقیت بدهد و در صورتی خوشحال و آرام است که احتمال موفقیت بدهد و چون متاع دنیا فریب و نیرنگ است، ثبوت و سقوط آن زمینه ای برای نشاط یا اندوه ندارد.

قرآن کریم می فرماید:

«و لمن خاف مقام ربه جنتان» (16)

یا

«أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فإن الجنة هی المأوی» (17)

و به عنوان صفتی برجسته، اولیای الهی را اهل ترس می داند؛ چنانکه در باره اندوه و غم نیز چنین است؛ یعنی در عین حال که حزن را از اولیای الهی نفی می کند، می فرماید:

«تری أعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق» (18)

برخی از اولیای الهی، وقتی آیات خدا را می شنوند و حق برای آنها روشن می شود، از این که تاکنون به آن نرسیده اند و نیز از این که هم اکنون نیز توفیق نصیبشان نمی شود تا به لقای الهی باریابند، محزونند از این رو نه تنها اشک چشمشان می ریزد بلکه اشک، شبکه چشمشان را پر می کند و یکسره سرازیر می شود که گویا «چشم» می ریزند نه «اشک» .

پس اگر غم و اندوه برای از دست دادن فضیلتی عقلی و کمالی الهی باشد، فضیلت است؛ زیرا همین غم و اندوه، زمینه را برای تدارک فضیلت از دست رفته فراهم می کند.

بعضی از غمها زمینه ها را از بین می برد و مانع نفوذ آفتاب است. اصولا واژه غم از «غمام» (ابر) گرفته شده، ابر چون جلو آفتاب و نور را می گیرد و فضای باز را می بندد، به آن «غمام» می گویند. اندوه نیز اگر در صحنه دل پیدا شود، جلو نور علم و اندیشه را می گیرد، فضا را می بندد و انسان احساس می کند در مداری بسته زندگی می کند از این رو، مغموم است . این غم از آن جهت که جلو آفتاب، نور و حرارت را می گیرد مذموم است؛ ولی گاهی ابری زمینه ای برای تبدیل به باران و تلطیف هوا و سرسبزی مزرع و مرتع پدید می آورد. برای تابش بهتر نور و تلطیف هوا چنین ابری مطلوب و امیدبخش است.

اندوه از این که چرا فلان مقام به دست نیامد؟ ابر خشکی است که هیچ سودی ندارد و فقط جلو آفتاب، نور و حرارت را می گیرد، فضا را می بندد و بوستانی را پژمرده می کند. در مقابل، عده ای وقتی حق را می شناسند از گذشته، متأثر و اندوهگین هستند که چرا تا کنون فیض نصیبشان نشده، اشک از چشمانشان سرازیر می شود. اینها از اولیای الهی بوده، از بند شیطان رهایی یافته اند. چون

«إنما ذلکم الشیطان یخوف اولیاءه» (19)

شیطان دوستان خود را می ترساند.

ذات اقدس خداوند، عده ای را در قیامت، غمگین معرفی می کند:

«إنه کان فی أهله مسرورا» (20)

کسی که در دنیا شادمانه زندگی می کرد، هم اکنون غم مستمر دامنگیر او شده است. چون نشاط باطل غم صادق را در درون خود دارد؛ زیرا هر دروغی، راستی را در کنار خود دارد؛ اگر لذت و نشاط دنیا دروغ بود، غم صادقی در پشت پرده آن هست؛ مثلا، در دنیا اگر کسی بیجا به پست ومقامی برسد نشاطی کاذب و غمی صادق دارد؛ اما غمش مستور و نشاطش مشهور است و چون جهان بر محور قسط و عدل و صدق و حق می گردد، طولی نمی کشد که این نشاط کاذب برطرف شده، نالایق بودنش آشکار می گردد و آن پست و مقام از او گرفته می شود و آنگاه غم صادق، خود را نشان می دهد. بنابراین، سرور و نشاط اختصاصی به دنیا ندارد و در مورد مسائل معنوی و آخرت نیز هست. ذات اقدس خداوند در آیه کریمه:

«صفراء فاقع لونها تسر الناظرین» (21)

سرور را درباره مسائل دنیایی بکار برده چنانکه می فرماید:

«إنه کان فی أهله مسرورا» .

نیز در ارتباط با فرح در زمینه مسائل معنوی می فرماید:

«لله الامر من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المؤمنون» (22)

روزی که موحدان پیروز می شوند مسلمانان خوشحال خواهند شد. این آیه دو پیام دارد: یکی این که وظیفه ماست هرجا بشنویم مسلمانان، موحدان و خداشناسان، پیروز شده اند خوشحال باشیم و زمینه پیروزی آنها را نیز فراهم کنیم. آن روز، سخن از ایران و روم بود و جنگ مسلمانان با غیر مسلمین یا اعراب با دیگران نبود، ولی در عین حال قرآن می فرماید: همین که موحد بر غیر موحد پیروز شود، مؤمنان خوشحال می شوند از این جا معلوم می شود قرآن ما را به داشتن نشاط در پیروزی توحید فرا می خواند.

این در جنگ بیرون یعنی جهاد اصغر است و مهم جنگ درون است که اگر در نبردهای درونی بین رذایل و فضایل، توانستیم از عهده امتحان کامیاب بدرآییم مسرور خواهیم بود. مبتلای به حسد اگر توانست آن را سرکوب کند یا جاهل و معصیت کار اگر موفق شد جهل و گناه را به علم و اطاعت تبدیل کند باید مسرور شود. وقتی پیروز شدن در جهاد اصغر یا جبهه بیرون خوشحالی دارد، پیروز شدن در جهاد اکبر و جبهه درون باید به گونه بهتر خوشحالی داشته باشد و این سرور و نشاط است که دایمی خواهد بود؛ زیرا تجرد روح و دوام و ثبات آن سبب دوام اوصاف نفسانی می گردد.

قرآن درباره سرور و نشاط مؤمنان در بهشت می گوید:

«فوقیهم الله شر ذلک الیوم و لقیهم نضرة و سرورا» (23)

ذات اقدس اله بهشتیان را از شر قیامت نجات داده و آنها را برای همیشه مسرور و فرحناک کرده است. نیز قرآن کریم می فرماید: هنگامی که نامه اعمال را به دست راست پرهیزکار وارسته می دهند به نزدیکان خود یا سایر مؤمنان ملحق می شود در حالی که مسرور است:

«و ینقلب إلی أهله مسرورا» (24).

خوف هم بر دو گونه است. خوف از خدا، بسیار خوب و خوف از دنیا بسیار بد است. خوف اگر برای مقام رب باشد، ستودنی است؛ چنانکه خدای سبحان فرشته ها را به خوف می ستاید:

«یخافون ربهم من فوقهم و یفعلون ما یؤمرون» (25).

ترس ملائکه ترس ممدوح است. آنها ترس فقدان مال و اولاد و جاه ندارند، این ترس ممدوح و خوب را اولیای الهی هم دارا هستند و آیه مذکور درباره آنان نیز صادق است. چون آنان نیز:

«یدعون ربهم خوفا و طمعا» (26)

برای رضای خدا کار می کنند و تنها از او می ترسند.

اهل بیت ( علیهم السلام) فرموده اند:

بهترین عبادت، عبادت احرار، محبان و شاکران است که عبادتی شاکرانه دارند نه خائفانه، ولی همان احرار، خوف دارند و خوفشان از هجران خداست.

در دعای کمیل آمده:

«هبنی صبرت علی حر نارک فکیف أصبر عن النظر إلی کرامتک» (27)

خدایا! گرچه بتوانم بر آتش تو صبر کنم می ترسم که به لقای تو، راه پیدا نکنم. این گونه خوفها، خوفهای ظریف وممدوح عقلی است، نه خوف نفسی.

«اشفاق» نیز ذاتا بد یا خوب نیست، بلکه به لحاظ متعلق آن، گاهی خوب و گاهی بد است، چنانچه قرآن کریم عده ای را که از قیامت، مشفق هستند نیز به نیکی یاد می کند:

«و هم من الساعة مشفقون» (28)

و عده ای را مرعوب می کند که باید از جهنم ترسید که در حقیقت، تهدید الهی و «انشاء» است نه خبر، ولی گاهی سخن از وصف مردان الهی است، مانند آنچه در اواخر سوره «انبیاء» آمده:

«لا یحزنهم الفزع الاکبر» (29)

و این وعده الهی است که اینها را از گزند فزع و ترس قیامت مصون می دارند.

امید نیز ذاتا بد یا خوب نیست. اگر انسان به مرکز قدرت امیدوار باشد، خوب است؛ چنانکه می فرماید: مؤمنان به تجارتی پایدار و بی «بوار» امیدوارند:

«یرجون تجارة لن تبور» (30).

امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) نیز به پنج چیز وصیت می کند و از جمله می فرماید:

«لایرجون أحد منکم إلا ربه» (31):

جز به خدا امیدوار نباشید.

اگر معبود، خدای قدیر و مهربان مطلق است، دلیلی ندارد که انسان به غیر خدا امیدوار باشد . چون از غیر خدا کاری ساخته نیست، چنانکه دلیلی ندارد انسان از غیر خدا بترسد. چون غیرخدا منشأ اثر مستقل نیست.

رغبت و رهبت یا گرایش و گریز هم از عناوینی است که ذاتا خوب یا بد نیست. قرآن کریم از آنها که گرایش و رغبتشان به دنیاست، مذمت و نکوهش می کند:

«و تاکلون التراث أکلا لما و تحبون المال حبا جما» (32)

با علاقه شدیدی به مال نگاه می کنید، در حالی که مال وسیله ای بیش نیست؛ اما همین انسان در سایه تعلیم الهی به جایی می رسد که نه تنها طمعی در مال دیگران ندارد، بلکه مال خود را هم به طور رایگان به دیگران اعطا و ایثار می کند:

«یؤثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصة» (33).

ایشان اهل رغبت راستین هستند.

ترس امید آفرین

ترس از خدا که خوف ممدوح است، آثار فراوانی دارد؛ از جمله این که ترسی است امیدآفرین . اگر ما این پیام را در درون خود احساس کردیم که هر گونه قهری از خدا در سایه مهر او تنظیم می شود و همه وعیدهای الهی با وعده او تدوین می گردد، معلوم می شود خدا همواره به یاد ما بوده و اگر خدا همواره به یاد ماست، ما هم باید بکوشیم که همواره به یاد خدا باشیم. گرچه ذات اقدس خداوند، تعبیرهای مشفقانه و تشویق آمیز فراوانی در قرآن نسبت به ما دارد و می فرماید: به یاد خدا باشید تا خدابه یاد شما باشد:

«فاذکرونی أذکرکم» (34)

یا

«اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم» (35)

اما بنده هر وقت به یاد خدا باشد، معلوم می شود اول، خداوند یادی از بنده اش کرده، پس هر توجهی که نصیب بنده می شود مسبوق به عنایت الهی است.

لطف خدا نخست، شامل حال بنده می گردد و میل و گرایشی در او پیدا می شود، آنگاه او به طرف خدا حرکت می کند.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در باب ذکر و یاد حق می فرماید:

«الذکر لیس من مراسم اللسان و لا من مناسم الفکر و لکنه أول من المذکور و ثان من الذاکر» (36)

ذکر گرچه با زبان انجام می گیرد و با فکر آمیخته و از آن نشئت می گیرد ولی حقیقت ذکر از زبان و فکر نیست، اول از مذکور و بعد از ذاکر است. مذکور، خداست که ما به یاد او هستیم ولی اول، او به یاد ماست و لطفش شامل حال ما می شود که در نتیجه آن ما متنبه می شویم و آنگاه به یاد او می افتیم و آنگاه او این یاد ما را گرامی می دارد و به ما پاسخ می دهد .

پس خدایی که مذکور است اول یه یاد بنده و بنده ای که ذاکر است بعد به یاد خداست. نوع انسانها این گونه هستند و کمتر کسی است که در خود این گرایش را احساس نکند، اما افراد عاقل، از این گرایش و نسیم سعادت، بهره می برند و غافلانه از آن نمی گذرند. وقتی حالتی در آنها پیدا شود از آن بهره می برند و بر اساس همان حالت پدید آمده حرکت می کنند و به دعا، مناجات، توبه، و یا به کار خیر دیگری می پردازند و به این ندای الهی پاسخ مثبت می دهند؛ اما عده ای پس از پیدایش این حالت احیانا سری تکان می دهند و احساس نشاط موقت می کنند، ولی به آن ترتیب اثر نمی دهند.

گاهی بر اثر تشییع جنازه یا مشاهده بیماری یا هنگام شرکت در مجلس ترحیم یا شنیدن موعظه یا شعر خوبی، حالتی به انسان دست می دهد؛ بشر غافل زود از آن می گذرد و بر این حالت پدید آمده، یعنی بر یاد خدا اثری مترتب نمی کند؛ اما عده ای چنین حالی را مغتنم می شمارند . اگر حالتی برای اینها پیش بیاید می فهمند خدا به یاد آنها بود و از این حالت حد اکثر بهره را می برند. بنابراین، بیان نورانی علی (علیه السلام) که فرمودند: حقیقت ذکر از مذکور نشئت می گیرد، به عنوان اصلی جامع، قابل تبیین است. اگر خداوند به یاد کسی بود، در او گرایش به حق پیدا می شود. آنگاه انسان به یاد اوست و قهرا از سراب، نجات پیدا می کند و خودش شجره طوبا می شود.

حاصل این که: عده ای چون وعده و وعید دروغ شیطان، کلید افکار و اندیشه های آنهاست، مجموعه حیات آنها را سراب تنظیم می کند و از این رو بی وزن هستند؛ اما کلید افکار و اندیشه های عده ای را وعده و وعید الهی تنظیم می کند که بر اثر آن این مجموعه، طوبا، طیب، روح و ریحان می شود و هم از این روست که خداوند از قرآن، به عنوان متاعی وزین یاد کرده است :

«إنا سنلقی علیک قولا ثقیلا» (37)

و ما می دانیم که قرآن و عترت «ثقل» یعنی وزنه وزینی هستند و کسی هم که از این معارف، طرفی بسته وزین است و در قیامت ترازوی سنجش عقیده و عمل او بسیار سنگین خواهد بود.

در برخی روایات آمده است که: اگر در یک کفه ترازو «لا اله الا الله» و در کفه دیگر، مجموعه نظام کیهانی را بگذارند، «لا اله الا الله» سنگینتر است:

«فلو وضعت السماوات و الأرضون السبع فی کفة و وضع لا إله إلا الله فی کفة اخری لرحجت بهن و لو وضعت علیهن أمثالها» (38)

زیرا مجموعه نظام آسمان و زمین، امری جسمانی و مادی است و بالاخره روزی فرسوده و ومتلاشی می شود و از بین می رود:

«إذا الشمس کورت و إذا النجوم انکدرت» (39)

«کلا إذا دکت الارض دکا دکا» (40)

«و الأرض جمیعا قبضته یوم القیمة و السماوات مطویات بیمینه» (41)

اما توحید، همچنان ثابت و پایدار است. همین معنا در باره حمد نیز آمده است که:

«الحمد لله رب العالمین»

با همه آسمانها و زمین برابری می کند بلکه سنگینتر از آنهاست

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

«لو أن الدنیا کلها لقمة واحدة فأکلها العبد المسلم، ثم قال: «الحمد لله» لکان قوله ذلک، خیرا من الدنیا و ما فیها» (42).

البته این از باب تشبیه معقول به محسوس است.

بنابراین، مؤمن، وزین و سنگین است. با این بیان، خوف ما هم تنظیم می شود که از چه کس و چه چیزی باید بترسیم. فقط از خدا باید ترسید و «لاغیر» چه بهتر که ما ترسی داشته باشیم و این ترس که از وعید نشئت می گیرد ما را به وعده که رحمت الهی است نزدیک کند. البته ترس امیدوار کننده نه ترس هراسناک کننده که این نعمت است و ثمراتی دارد.

بسیاری از مردم علاقه دارند زندگی طولانی داشته باشند و از مرگ می ترسند. به یکدیگر وعده عمر طولانی می دهند و دعای عمر طولانی می کنند. بدیهی است اگر عمر طولانی همراه با اطاعت و خدمت به امت اسلامی باشد، نعمت است، و گرنه با بسیاری ازمشکلات روبروست. کسی که عمری طولانی دارد با مرگ بستگان و عزیزانش روبرو می شود و باید این مصیبتها را یکی پس از دیگری تحمل کند و زندگی گرم و با طراوت را به زندگی سرد و بی فروغ تبدیل سازد .

کسانی که از مرگ، نگران و به عمری طولانی امیدوار هستند، نه عمر طولانی را درست بررسی کرده و نه حقیقت مرگ را درک کرده اند. آنان خیال کرده اند مرگ به معنای نابودی است و انسان با مردن از بین می رود؛ در حالی که مرگ هجرتی بیش نیست و خود، حیات جدید است، حیاتی که نسبت به حیات دنیا قابل قیاس نیست. مرگ، انسان وارسته را از زندگی مادی و محفوف به انواع بلا به بوستان منتقل می کند و او

«فروح و ریحان و جنة نعیم» (43)

می شود. برای مؤمن هیچ لذتی گواراتر از لذت مرگ نیست؛ زیرا در آن حال، ائمه ( علیهم السلام) و فرشتگان رحمت را با لطف و صفای خاص می نگرد. پس نوع این ترسها بر اساس جهلی است که شیطان بر جاهل تحمیل کرده است.

خشوع راهزن و راهگشا

انسان در نهان و نهاد خود از بعضی قدرتها می ترسد و به آن با عظمت می نگرد و این خوف آمیخته با تعظیم «خشوع» نامیده می شود و از مقامات سالکان و سائران به سوی خداست. خشوع در برابر قدرت باطل زیانبار و در برابر قدرت حق سودمند است. ترس از قدرت باطل در حقیقت، ترس از ستم او و ترس از قدرت حق در حقیقت ترس از عدل اوست. پس، ترس از ظلم، رهزن و ترس از عدل، رهگشاست. نباید از ظلم و ظالم ترسید، زیرا قدرت او باطل است، بلکه باید در برابرش ایستاد تا از پای درآید. قرآن کریم می فرماید:

«بل نقذف بالحق علی الباطل فیدمغه فإذا هو زاهق» (44)

ولی ترس از مقتدر حق، سودمند است؛ زیرا در حقیقت از عدل او می ترسد. چون او عادل است و براساس عدل، داوری و قضا دارد، شخص سالک می کوشد کاری نکند تا مشمول قهر عادلانه آن مقتدر شود. از این رو در تعدیل خود، تلاش و کوشش می کند.

اصولا، آنچه در طول راه سالک است، به سود او و آنچه که در عرض آن است، رهزن است. آنچه که از عرض جاده عبور می کند، مزاحم کسی است که می خواهد در طول آن حرکت کند. به این گونه از حرکتها که در عرض مسیر و مسلک است «عوارض» می گویند؛ ولی آنچه که در طول راه حرکت می کند اگر جلوتر باشد «قائد» و راهنما و اگر پشت سر باشد «سائق» و معین اوست. انسان، نیازمند است که کسانی در پیشاپیش او حرکت کرده به آنان اقتدا کند و قائدان صراط مستقیم «امام» انسانند. برخی پشت سر امام حرکت کرده مایه شیوع فکر وی هستند آنها «شیعیان» ائمه اند . به شیعه از این جهت شیعه گفته اند که پشت سر امامانشان حرکت می کنند و مایه شیوع عقاید، افکار، اخلاق، اعمال و سنت و سیرت آنان می شوند.

خشوع از این قبیل است: نسبت به خدای سبحان، در طول مسیر مستقیم قرار دارد و سودمند است و نسبت به غیر خدا، در عرض مسیر قرار گرفته و رهزن و راه بند است. کسی که دریابد قدرت خدا حق و در قبال آن هرچیزی فرض شود باطل است:

«فماذا بعد الحق إلا الضلال» (45)

و بفهمد که عاجز است، چون مقهور خدای قهار است:

«و هو القاهر فوق عباده» (46)

در برابر غیرخدا خشوع، یعنی ترس آمیخته با تعظیم ندارد. از این رو در خشوع و نیز در خشیت خود، موحد است؛ به این معنا که، فقط از خدا می ترسد و خدا را گرامی می دارد.

از این رو قرآن می کوشد این فضیلت را نصیب نمازگزاران کند:

«قد أفلح المؤمنون الذین هم فی صلوتهم خاشعون» (47).

اگر قرآن بگوید باید در همه حالات خاشع باشید، دشوار است و باطریقه سهل این سازگار نیست؛ چون دین، سهل و آسان است؛ چنانکه شریعتی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حامل آن است، شریعت «سمحه سهله» است:

«بعثنی بالحنیفیة السهلة السمحة» (48)

اما اگر به انسان دستور داده شود در نماز خاشع باشد سخت نیست؛ چون نماز بیش از چند دقیقه طول نمی کشد؛ مانند طهارت و حضور قلب که از حالات سودمند سالک است و در طول مسیر مستقیم قرار داشته و در نماز به آنها توصیه شده است.

قرآن کریم می فرماید:

«حافظوا علی الصلوات و الصلوة الوسطی» (49).

مؤمنانی که مخاطب این خطاب و مأمور به این امرند وقتی امر خدا را امتثال کردند، خدا از آنها چنین یاد می کند:

«و الذین هم علی صلواتهم یحافظون» (50)

آنها محافظ نمازها هستند. چون در هر نماز خشوع هست و آنها نیز مواظب همه نمازها هستند در همه نمازها خشوع دارند، بنابراین، خشوع آنان از مقطعی بودن صرف، بیرون می آید و دوام نسبی پیدا می کند.

در همین مورد قرآن کریم می فرماید:

«الذین هم علی صلاتهم دائمون» (51):

مردان الهی دائما در نمازند.

چون مدام در طهارت، حضور قلب و ذکرند و یا بسیاری از اوقات را به نمازهای واجب و مستحب می گذرانند. اگر کسی طهارت و یاد حق را در دل و نام حق را بر لب داشته باشد، مانند آن است که به نماز اشتغال داشته باشد: «خوشا آنان که دائم در نمازند» .

در چنین فضایی است که قرآن می فرماید:

«ألم یأن للذین امنوا أن تخشع قلوبهم لذکر الله» (52)

و این، اختصاصی به حالت نماز ندارد؛ زیرا می فرماید: مؤمن باید همیشه خاشع و به یاد و نام حق باشد؛ یعنی، همان گونه که نام حق را تسبیح می کند:

«سبح اسم ربک الاعلی» (53)

برای نام حق هم خاشع باشد (54).

خشوع و آرامش راستین

خشوع عقلی در برابر خدا، ابتدا تپش و لرزش را به همراه دارد؛ زیرا انسان وقتی خود را در حریم کبریای الهی می سنجد، احساس حقارت می کند و مرعوب می شود، اما وقتی این خشوع، دوام پیدا کند، این لرزش و تپش به آرامش تبدیل می شود. خدای سبحان می فرماید:

«تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم ثم تلین جلودهم و قلوبهم إلی ذکر الله» (55)

و نیز می فرماید:

«ألا بذکر الله تطمئن القلوب» (56)

این نتیجه وقتی اعلام می شود که خداوند بر اثر دوام آن خشوع، سکینت و وقار و آرامش خود را بر دلهای مؤمنان نازل کرده باشد؛ چنانکه می فرماید:

«ثم أنزل الله سکینته علی رسوله و علی المؤمنین» (57).

بنابراین، خدای سبحان با راهی که توضیح داده شد آرامش را نصیب انسان می کند، ولی آن کس که این «عارض» رهزن و راه بند را نشناسد و به غیر خدا سر بسپارد کسی است که نخست از غیر خدا می ترسد و آنگاه بر او تکیه کرده آرام می شود، اما این آرامش مانند آرامش حاصل از مواد مخدر یا الکل، آرامشی دروغین است؛ زیرا بعد از برطرف شدن این حالت، همان آشفتگی ظهور خواهد کرد.

قرآن کریم می فرماید:

«فلا یأمن مکر الله إلا القوم الخاسرون» (58)

تنها تبهکارانند که خود را از عذاب الهی در امان می بینند. موحد می گوید: اگر خلاف کنم تنبیه می شوم، اما ملحد چون به مبدأ عدل اعتقادی ندارد، کوس: «لمن الملک» می زند و غیر خود را منشأ اثر نمی بیند و

«ما علمت لکم من إله غیری» (59)

«فقال أنا ربکم الأعلی» (60)

و

«ألیس لی ملک مصر و هذه الأنهار تجری من تحتی» (61)

از او شنیده می شود و خود را در مهد امن احساس می کند و این امنیتی دروغین است. به همین جهت قرآن کریم می فرماید:

«أ فأمن أهل القری أن یأتیهم بأسنا بیاتا و هم نائمون» (62)

ما اینها را در حال «بیتوته» که در کمال آرامش به خواب رفته بودند عذاب می کنیم.

از سوی دیگر، ممکن است لطف الهی کسی را که اهل خشیت و خشوع نباشد، به بیراهه ببرد. کسانی که گاهی مشمول بسط الهی واقع می شوند و خدا با اسم «باسط» برای آنان تجلی می کند، چون آن خشوع را نشناخته و تحصیل نکرده اند، به دام «شطح» می افتند و داعیه هایی از آنان شنیده می شود، ولی کسی که بین قبض وبسط یا بین خوف و رجاء و اهل خشیت و خشوع باشد، لطف الهی او را مغرور نمی کند؛ چون می داند که گاهی این لطف می رود و قهر خدا جلوه می کند و انسان در همه حالات در معرض امتحان خداست.

چنین کسی که خشوعش نسبت به خداست، امنیتش راست است؛ به همین جهت می فرماید:

«الذین امنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم، أولئک لهم الامن و هم مهتدون» (63).

چنین کسی در «حصن» امنیت توحید به سر می برد که:

«کلمة لا إله إلا الله حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی» (64)

و در حصن ولایت اهل بیت ( علیهم السلام) که حصن حصین خداست، قرار دارد.

پی نوشت ها:

.1 سوره فاطر، آیه .28

.2 سوره رعد، آیه .21

.3 سوره بینه، آیه .8

.4 سوره نحل، آیه .69

.5 سوره هود، آیه .56

.6 سوره اعراف، آیه .99

.7 سوره زمر، آیه .16

.8 سوره انعام، آیه .82

.9 سوره نحل، آیه .96

.10 سوره یونس، آیه .62

.11 سوره طه، آیه .73

.12 سوره حشر، آیه .9

.13 سوره سجده، آیه .16

.14 سوره یونس، آیه .62

.15 سوره حدید، آیه .23

.16 سوره الرحمن، آیه .46

.17 سوره نازعات، آیات .41 40

.18 سوره مائده، آیه .83

.19 سوره آل عمران، آیه .175

.20 سوره انشقاق، آیه .13

.21 سوره بقره، آیه .69

.22 سوره روم، آیه .4

.23 سوره انسان، آیه .11

.24 سوره انشقاق، آیه .9

.25 سوره نحل، آیه .50

.26 سوره سجده، آیه .16

.27 مفاتیح الجنان، دعای کمیل.

.28 سوره انبیاء، آیه .49

.29 سوره انبیاء، آیه .103

.30 سوره فاطر، آیه .29

.31 نهج البلاغه، حکمت .82

.32 سوره فجر، آیات .20 19

.33 سوره حشر، آیه .9

.34 سوره بقره، آیه .152

.35 سوره بقره، آیه .40

.36 شرح غرر الحکم، ج 2، ص .134

.37 سوره مزمل، آیه .5

.38 بحار، ج 90، ص .203

.39 سوره تکویر، آیات .2 1

.40 سوره فجر، آیه .21

.41 سوره زمر، آیه .67

.42 بحار، ج 90، ص .216

.43 سوره واقعه، آیه .89

.44 سوره انبیاء، آیه .18

.45 سوره یونس، آیه .32

.46 سوره انعام، آیه .18

.47 سوره مؤمنون، آیات .2 1

.48 بحار، ج 22، ص .264

.49 سوره بقره، آیه .238

.50 سوره مؤمنون، آیه .9

.51 سوره معارج، آیه .23

.52 سوره حدید، آیه .16

.53 سوره اعلی، آیه .1

.54 اسم خداوند در اصطلاح اهل معرفت امری تکوینی است نه اعتباری، و آن «ذات حق با تعین خاص» است و الفاظی که بر این «اسم تکوینی» دلالت دارد، «اسم الإسم» ، بلکه «اسم اسم الإسم» است؛ زیرا الفاظ بر معانی و مفاهیم دلالت دارد و از این رو اسم آنهاست و معانی و مفاهیم نیز منطبق بر اعیان تکوینی است و اسم آنهاست و اعیان تکوینی اسمای حقیقی پروردگار است و اساس حرمت از آن اسم تکوینی است و همان گونه که اسم تکوینی حق، را باید تسیح کرد، اسم مفهومی و لفظی او را نیز باید با خشوع گرامی داشت.

.55 سوره زمر، آیه .23

.56 سوره رعد، آیه .28

.57 سوره توبه، آیه .26

.58 سوره اعراف، آیه .99

.59 سوره قصص، آیه .38

.60 سوره نازعات، آیه .24

.61 سوره زخرف، آیه .51

.62 سوره اعراف، آیه .97

.63 سوره انعام، آیه .82

.64 توحید صدوق، باب ثواب الموحدین، حدیث .23

وجوب روزه گرفتن

 

«یَـأَ ایُّهَا الَّذِینَ امَنُواْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»(1) ؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته (واجب) شده است، آنگونه كه بر كسانى كه پیش از شما بودند، نوشته شده بود. باشد كه پروا كنید!»      

- قال الإمام زین العابدین علیه‏السلام: إنَّ الله‏َ افتَرَضَ خَمسا و لَم یَفتَرِض إلاّ حَسَنا جَمیلاً: الصَّلاةَ، وَالزَّكاةَ، وَالحَجَّ، وَالصِّیامَ، و وِلایَتَنا أهلَ البَیتِ(2) ؛‌ خداوند، پنج چیز را واجب كرده است و جز نیكو و زیبا، واجب نكرده است: نماز، زكات، حج، روزه و ولایت ما اهل بیت. 

  

- قال الإمام الباقر علیه‏السلام: بُنِیَ الإِسلامُ عَلى خَمسٍ: إقامِ الصَّلاةِ، و إیتاءِ الزَّكاةِ، و حَجِّ البَیتِ، و صَومِ شَهرِ رَمَضانَ، وَالوِلایَةِ لَنا أهلَ البَیتِ (3) ؛ اسلام بر پنج پایه بنا شده است: برپا داشتن نماز، پرداختن زكات، حجّ خانه خدا، گرفتن روزه ماه رمضان و ولایت ما اهل بیت .    

 

- قال الإمام الصادق علیه‏السلام: ما كَلَّفَ الله‏ُ العِبادَ إلاّ ما یُطیقونَ، إنَّما كَلَّفَهُم فِی الیَومِ وَاللَّیلَةِ خَمسَ صَلَواتٍ، و كَلَّفَهُم مِن كُلِّ مِئَتَی دِرهَمٍ خَمسَةَ دَراهِمَ، و كَلَّفَهُم صِیامَ شَهرِ رَمَضانَ فِی السَّنَةِ(4) ؛  خداوند، بندگان را به چیزى كه تاب نیاورند، موظّف نكرده است. همانا آنان را در شبانه‏روز، به پنج نماز، موظّف ساخته است و از هر دویست درهم، به پنج درهم مكلّف نموده و در سال، به روزه ماه رمضان تكلیف كرده است .  

 

- قال الإمام الصادق علیه‏السلام: یُسأَلُ المَیِّتُ فی قَبرِهِ عَن خَمسٍ: عَن صَلاتِهِ، و زَكاتِهِ، و حَجِّهِ، و صِیامِهِ، و وِلایَتِهِ إیّانا أهلَ البَیتِ(5) ؛ از مرده در قبر درباره پنج چیز سؤال مى‏شود: نمازش، زكاتش، حجّش، روزه‏اش، و ولایتش نسبت به ما اهل بیت .  

 

 

حكمت روزه گرفتن

 

- قال الإمام علیّ علیه‏السلام: حَرَسَ الله‏ُ عِبادَهُ المُؤمِنینَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّكَواتِ و مُجاهَدَةِ الصِّیامِ فِی الأَیّامِ المَفروضاتِ؛ تَسكینا لِأَطرافِهِم، و تَخشیعا لِأَبصارِهِم، و تَذلیلاً لِنُفوسِهِم، و تَخفیضا لِقُلوبِهِم، و إذهابا لِلخُیَلاءِ عَنهُم، ...(6)؛ خداوند، بندگان مؤمن خویش را با نمازها، زكات‏ها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب‏ شده، نگهدارى كرده است تا اعضایشان آرامش یابد و چشمانشان خشوع پیدا كند و جان‏هایشان رام گردد و دل‏هایشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد، به سبب حكمت‏هایى كه در آنهاست، چون: خاكى شدن چهره‏هاى عزّتمند از روى تواضع، به زمین چسبیدن اعضاى شریف از روى فروتنى، و چسبیدن شكم‏ها به پشت‏ها از روى رام شدن .       

 

- قال الإمام علیّ علیه‏السلام: فَرَضَ الله‏ُ الصِّیامَ ابتِلاءً لاِخلاصِ الخَلقِ (7) ؛ خداوند، روزه را واجب فرمود، تا آزمونى براى اخلاص آفریدگان باشد.    

 

- قالت فاطمة علیهاالسلام: فَرضَ [الله‏ُ] ... الصِّیامَ تَثبیتا لِلإِخلاصِ (8) روزه براى استوارسازى اخلاص، واجب شده است .  

 

- قال الإمام الحسین  علیه‏السلام ـ فی بَیانِ عِلَّةِ الصِّیامِ ـ : لِیَجِدَ الغَنِیُّ مَسَّ الجوعِ فَیَعودَ بِالفَضلِ عَلَى المَساكینِ (9)؛ امام حسین علیه السلام درباره حكمت روزه‏دارى فرمود: تا ثروتمند، رنج گرسنگى را بچشد؛ پس بر بینوایان نیكى كند . 

  

- قال الإمام الصادق علیه‏السلام: إنَّما فَرَضَ الله عز و جل الصِّیامَ لِیَستَوِیَ بِهِ الغَنِیُّ وَالفَقیرُ؛ و ذلِكَ أنَّ الغَنِیَّ لَم یَكُن لِیَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَیَرحَمَ الفَقیرَ؛ لِأَنَّ الغَنِیَّ كُلَّما أرادَ شَیئا قَدَرَ عَلَیهِ، فَأَرادَ الله‏ُ عز و جل أن یُسَوِّیَ بَینَ خَلقِهِ، و أن یُذیقَ الغَنِیَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ؛ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعیفِ فَیَرحَمَ الجائِعَ(10)؛ امام صادق علیه‏السلام درباره حكمت روزه‏دارى فرمود: خداوند متعال، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهیدست، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند، رنج گرسنگى را نمى‏چشید تا به فقیر ترحّم كند؛ زیرا ثروتمند هر گاه چیزى را بخواهد، بر آن تواناست. پس خداى متعال خواست تا میان بندگانش برابرى پدید آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان، رقّت قلب یابد و بر گرسنه ترحّم نماید.   

 

فضیلت روزه 

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: جَعَلَ الله‏ُ ... قُرَّةَ عَینی فِی الصَّلاةِ وَالصَّومِ (11) ؛ خداوند، فروغ دیدگانم را در نماز و روزه قرار داده است .

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: قالَ حَبیبی جَبرَئیلُ: إنَّ مَثَلَ هذَا الدّینِ كَمَثَل شَجَرَةٍ ثابِتَةٍ؛ الإِیمانُ أصلُها، وَالصَّلاةُ عُروقُها، وَالزَّكاةُ ماؤُها، وَالصَّومُ سَعَفُها (12) ؛ حبیب من جبرئیل گفت: «مَثَل این دین، همچون «مَثَل درختى ثابت و استوار است. ریشه‏اش ایمان است و رگ‏هایش نماز . آب آن، زكات است و شاخ و برگش، روزه.»

 

- قال الإمام الصادق علیه‏السلام: ثَلاثَةٌ مِن رَوحِ اللهِ: التَّهَجُّدُ فِی اللَّیلِ بِالصَّلاةِ، و لِقاءُ الإِخوانِ، وَالصَّومُ (13)؛ سه چیز از رحمت خداست: شب‏ زنده‏دارى و نمازگزارى در شب، دیدار با برادران، و روزه گرفتن . 

 

- قال لقمان علیه‏السلام ـ فی مَوعِظَتِهِ لاِبنِهِ ـ یا بُنَیَّ، السَّفینَةُ إیمانٌ، و شِراعُهَا التَّوَكُّلُ، و سُكّانُهَا الصَّبر،ُ و مَجاذیفُهَا الصَّومُ وَالصَّلاةُ وَالزَّكاةُ (14) ؛ حضرت لقمان علیه‏السلام در موعظه خویش به پسرش فرمود: فرزندم! ایمان، كِشتى است. بادبان آن، توكّل است؛ سُكّان آن، صبر است؛ و تیرك‏هاى بادبان آن، نماز و روزه و زكات‏اند .     

 

 

روزه برای خداست 

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: قالَ الله‏ُ عز و جل: «الصَّومُ لی، و أنَا أجزی بِهِ» (15) ؛ خداوند فرموده است: «روزه، براى من است و خودم پاداش آن را مى‏دهم.»  

   

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: كُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ یُضاعَفُ؛ الحَسَنَةُ عَشرُ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ ، قالَ ‏الله‏ُ عز و جل: «إلاَّ الصَّومَ فَإِنَّهُ لی، و أنَا أجزیبِهِ، یَدَعُ شَهوَتَهُ و طَعامَهُ مِن أجلی»(16) ؛ هر كار انسان، چند برابر مى‏شود. كار نیك، ده برابر تا هفتصد برابر مى‏شود. خداوند فرموده است: «مگر روزه، كه براى من است و خودم پاداش آن را مى‏دهم، [كه روزه‏دار] خواسته دل و خوراكش را به خاطر من وامى‏گذارد.»   

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: قالَ الله‏ ـ تَبارَكَ و تَعالى ـ : «كُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَیرَ الصِّیامِ؛ هُوَ لی، و أنَا أجزی بِهِ.» وَالصِّیامُ جُنَّةُ العَبدِ المُؤمِنِ یَومَ القِیامَةِ كَما یَقی أحَدَكُم سِلاحُهُ فِی الدُّنیا ... (17)؛ خداى متعال فرموده است: «هر كار انسان براى خود اوست، مگر روزه‏دارى، كه براى من است و من خودم پاداش آن را مى‏دهم . روزه، سپر بنده مؤمن در روز قیامت است، همانگونه كه در دنیا هر یك از شما را سلاحش حفاظت مى‏كند. بوى ناخوش دهان روزه‏دار نزد خدا از بوى مشك، خوش‏بوتر است. روزه‏دار، دو بار خوشحال مى‏شود: هنگامى كه افطار مى‏كند و مى‏خورد و مى‏نوشد و آنگاه كه مرا دیدار مى‏كند. پس او را وارد بهشت مى‏كنم.»    

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: عَلَیكَ بِالصَّومِ؛ فَإِنَّهُ مَحضٌ (18) ؛ بر تو باد روزه، كه عبادتى ناب است!      

 

- قال الإمام علیّ علیه‏السلام ـ فِی الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ ـ الصَّومُ عِبادَةٌ بَینَ العَبدِ و خالِقِهِ، لا یَطَّلِعُ عَلَیها غَیرُهُ، و كَذلِكَ لا یُجازی عَنها غَیرُهُ (19) ؛ روزه، عبادتى میان بنده و آفریدگار اوست. كسى جز آفریدگار، از آن آگاه نمى‏شود و كسى جز پروردگار، پاداش آن را نمى‏دهد . 

 

 

سخنى در شرح حدیثِ: «روزه، براى من است»    

 

ابو حامد غزّالى در شرح این حدیث، گفته است:   

این كه روزه براى خداست و این شرافت را یافته كه به خداوند، نسبت داده شود (هر چند همه عبادات، براى اوست، همچنان كه كعبه این شرف را یافته كه خانه او باشد، در حالى كه همه زمین براى اوست) دو معنا دارد:   

نخست این كه: روزه، پرهیز و ترك است و عملى پنهان است و در آن، كارى نیست كه دیده شود. به خلاف همه عبادت‏ها كه در معرض دید مردم انجام مى‏شوند، روزه، عبادتى است كه جز خدا آن را نمى‏داند؛ چرا كه كارى است باطنى كه همان صبر است .   

دوم این كه: روزه، سركوبى دشمن خداست؛ چون ابزار شیطان ملعون، شهوت‏ها هستند و شهوات با خوردن و آشامیدن، نیرو مى‏یابند. از این رو، پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده است: إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ؛ فَضَیِّقوا مَجارِیَهُ بِالجوعِ؛ شیطان، همچون خون، در وجود آدمى جارى مى‏شود، پس گذرگاه‏هاى او را با گرسنگى، تنگ كنید ... .  

از آن جا كه به خصوصِ روزه، سركوبى شیطان و بستن و تنگ ساختن گذرگاه‏هاى اوست، شایسته است كه ویژه خدا گردد؛ زیرا سركوبى دشمن خدا، یارى نمودن خداست، و یارى‏رسانىِ خداوند به بنده‏اش، در پىِ یارى كردن بنده به خداست. خداوند فرموده است:  

«إِن تَنصُرُواْ اللهَ یَنصُرْكُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ»(محمد/7) ؛ اگر خدا را یارى كنید، خدا یارى‏تان مى‏كند و گام‏هایتان را استوار مى‏سازد . پس شروع تلاش، از بنده است و پاداش دادن به هدایت، از خدا .

 

 

ارزش روزه‏دار  

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ـ فی قَولِهِ تَعالى: «التَّـائبُونَ الْعَـابِدُونَ الْحَـامِدُونَ السَّـائحُونَ »- : السّائِحونَ و هُمُ الصّائِمونَ فی الحدیث: «سیاحة هذه الاُمّة الصیام»، قیل للصائم: سائح؛ لأنّ الّذی یسیح فی الأرض متعبّد یسیح ولا زاد له ولا ماء، فحین یجد یطعم. والصائم یُمضی نهاره لا یأكل ولا یشرب شیئاً فشُبّه به.(20)       

پیامبر خدا (ص) دربـاره آیـه: «[مؤمنـانْ] توبـه‏كنندگـان، پرستشگـران، ستایشگران، سیاحتگران ... اند» می‌فرماید: سیاحتگران، همان روزه‏داران‏اند. در حدیث است: «سیاحت این امّت، روزه است.» این كه به روزه‏دار، «گردشگر» گفته شده، به خاطر شباهتى است كه میانشان وجود دارد؛ زیرا كسى كه در زمین سیاحت مى‏كند، عبادت‏پیشه‏اى است كه بى‏توشه و آب مى‏گردد و هر گاه چیزى بیابد، مى‏خورد. روزه‏دار هم روزش را بدون خوردن و نوشیدن مى‏گذراند .   

 

- قال رسول الله‏ (ص): إنَّ لله‏ِِ مائِدَةً عَلَیها ما لا عَینٌ رَأَت، ولا اُذُنٌ سَمِعَت، ولا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ، لا یَقعُدُ عَلَیهَا إلاَّ الصّائِمونَ(21) ؛ خداوند، سفره‏اى دارد كه بر آن نعمتى است كه نه چشمى دیده، نه گوشى شنیده و نه بر دل بشرى گذشته است. بر سر این سفره، جز روزه‏داران نخواهند نشست .

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، و نَفَسُهُ تَسبیحٌ (22)؛ خواب روزه‏دار ، عبادت است و نَفَس او، تسبیح است .   

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبیحٌ، و عَمَلُهُ مُضاعَفٌ، و دُعاؤُهُ مُستَجابٌ، و ذَنبُهُ مَغفورٌ (23)؛ خواب روزه‏دار، عبادت است؛ سكوتش تسبیح است؛ عملش دو برابر است؛ دعایش مستجاب است و گناهش آمرزیده است .

 

 

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: إنَّ الصّائِمَ لا یَجری عَلَیهِ القَلَمُ حَتّى یُفطِرَ، ما لَم یَأتِ بِشَیءٍ یَنقُضُ (24)؛ بر روزه‏دار، قلم [ثبت گناهان] بى‏تردید جارى نمى‏شود، این حدیث و امثال آن، مجوّز ارتكاب گناه نیستند و مقصود، آن است كه روزه، مانع از انجام دادن گناهان مى‏گردد و در نتیجه گناهى در پرونده روزه‏دار، ثبت نمى‏شود، تا آن كه افطار كند، [البتّه] تا وقتى كه آنچه روزه را باطل مى‏كند، انجام نداده باشد.                 

  

- قال رسول الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: لِلصّائِمِ فَرحَتانِ: فَرحَةٌ عِندَ فِطرِهِ، و فَرحَةٌ یَومَ القِیامَةِ، یُنادِی المُنادی:  «أینَ الظّامِئَةُ أكبادُهُم؟ و عِزَّتی، لَأَروِیَنَّهُمُ الیَومَ»(25) ؛ روزه‏دار، دو خوشحالى دارد: خوشحالى او به هنگام افطارش، و خوشحالى او در روز قیامت، [آنگاه] كه منادى ندا مى‏دهد: «كجایند صاحبان جگرهاى سوخته و تشنه؟ به عزّتم سوگند، امروز سیرابشان مى‏كنم.     

 

- قال رسول الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ، لَخُلوفُ فَمِ‏الصّائِمِ أطیَبُ عِندَ الله ِتَعالى مِن ریحِ المِسكِ(26) ؛ سوگند به آن كه جانم در دست اوست، بوى ناخوش دهان روزه‏دار نزد خداى متعال، خوش‏بوتر از بوى مُشك است . 

 

- قال رسول الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجاباتٌ: دَعوَةُ الصّائِمِ، و دَعوَةُ المُسافِرِ، و دَعوَةُ المَظلومِ (27) ؛ سه دعا، مستجاب است: دعاى روزه‏دار، دعاى مسافر و دعاى ستمدیده . 

 

- قال رسول الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: ما مِن یَومٍ إلاّ و مَلَكٌ یُنادی فِی المَقابِرِ: مَن تَغبِطونَ؟ فَیَقولونَ : أهلَ المَساجِدِ؛ یُصَلّونَ ولا نَقدِرُ، و یَصومُونَ ولا نَقدِرُ (28) ؛ هیچ روزى نیست، مگر آن كه فرشته‏اى در گورستان‏ها ندا مى‏دهد: «به حال چه كسى رشك مى‏برید؟» مى‏گویند: به حال مسجدیان؛ آنان نماز مى‏خوانند؛ ولى ما نمى‏توانیم، و روزه مى‏گیرند؛ ولى ما نمى‏توانیم .   

 

- قال الامام الصادق علیه‏السلام: مَن صامَ لله‏ِِ  عز و جل  یَوما فی شِدَّةِ الحَرِّ فَأَصابَهُ ظَمَأٌ، وَ كَّلَ الله‏ُ بِهِ ألفَ مَلَكٍ یَمسَحونَ وَجهَهُ و یُبَشِّرونَهُ، حَتّى إذا أفطَرَ قالَ الله‏ُ عز و جل لَهُ: «ما أطیَبَ ریحَكَ و رَوحَكَ ! مَلائِكَتِی، اشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ»(29)؛ كسى كه در گرماى سخت، روزى را براى خدا روزه بدارد و تشنه شود، خداوند، هزار فرشته را بر او مى‏گمارد كه چهره‏اش را لمس مى‏كنند و بشارتش مى‏دهند، تا آنگاه كه افطار كند، كه خداوند به او مى‏فرماید: «چه خوش است بوى تو و نشاط تو! فرشتگان من! گواه باشید كه او را آمرزیدم.»   

 

 

دعای ملائك برای روزه‌دار   

 

- قال رسول الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: ما مِن صائِمٍ یَحضُرُ قَوما یَطعَمونَ إلاّ سَبَّحَت لَهُ أعضاؤُهُ، و كانَت صَلاةُ المَلائِكَةِ عَلَیهِ، و كانَت صَلاتُهُم استِغفارا (30) ؛ هیچ روزه‏دارى در میان گروهى كه غذا مى‏خورند، حاضر نمى‏شود، مگر آن كه اعضایش تسبیح مى‏گویند و درود فرشتگان بر او خواهد بود. درود فرشتگان، همان استغفار است. 

   

- قالَ رَسولُ الله‏ِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله لِبِلالٍ: «الغَداءُ یا بِلالُ!» فَقالَ: إنّی صائِمٌ .   

قالَ رَسولُ الله صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «نَأكُلُ أرزاقَنا و فَضلُ رِزقِ بِلالٍ فِی الجَنَّةِ. أشَعَرتَ یا بِلالُ أنَّ الصّائِمَ تُسَبِّحُ عِظامُهُ و تَستَغفِرُ لَهُ المَلائِكَةُ ما اُكِلَ عِندَهُ؟»(31) ؛ پیامبر خدا به بلال فرمود: «اى بلال! صبحانه بخور.» گفت: روزه‏ام.(روزه مستحبی) 

 

 

پیامبر خدا فرمود: «ما روزىِ خود را مى‏خوریم و روزىِ بلال، در بهشت است. اى بلال! آیا مى‏دانى تا وقتى كه نزد یك روزه‏دار غذا خورده مى‏شود، استخوان‏هایش تسبیح مى‏گویند و فرشتگان براى او استغفار مى‏كنند؟»   

 

 

- قال الامام الصادق علیه‏السلام: مَن كَتَمَ صَومَهُ قالَ الله‏ُ عز و جل  لِمَلائِكَتِهِ: «عَبدِی استَجارَ مِن عَذابی فَأَجیروهُ.» و وَكَّلَ الله‏ُ تَعالى مَلائِكَتَهُ بِالدُّعاءِ لِلصّائِمینَ، و لَم یَأمُرهُم بِالدُّعاءِ لِأَحَدٍ إلاَّ استَجابَ لَهُم فیهِ (32)؛ هر كس روزه خود را پنهان دارد، خداوند به فرشتگانش مى‏فرماید: «بنده من از آتش، پناه جست، پس پناهش دهید.» و خداوند متعال، فرشتگان خود را مى‏گمارد تا براى روزه‏داران دعا كنند. و خداوند، هرگز آنان را مأمور دعا براى هیچ كس نكرده، مگر آن كه دعایشان را درباره او پذیرفته است .

   

پی‌نوشت‌ها:

1- بقره: 183.

2- بشارة المصطفى: 108، بحار الأنوار: 23/105/4 ، الكافی: 8/271/399 .     

3- الخصال: 278/21، الكافی: 2/21/7، تهذیب الأحكام: 4/151/418، من لا یحضره الفقیه: 2/74/1770.

4- تهذیب الأحكام: 4/154/426، الخصال: 531/9، بحارالأنوار: 5/41 /66 و ص 305 / 19.

5- الكافی: 3/241/15، بحارالأنوار: 6/265/111و ج 31/659/ 217.

6- نهج البلاغة: الخطبه 192 .  

7- نهج البلاغة: الحكمة 252 .

8- علل الشرایع: 248/2، من لا یحضره الفقیه: 3/568/4940، الاحتجاج:1/258/49، بحارالأنوار: 96/368/47 . 

9- المناقب لابن شهر آشوب: 4/68، بحارالأنوار: 96/375/62 .    

10- من لا یحضره الفقیه: 2/73 /1766، علل الشرایع: 378/2، الإقبال: 1/30، مجمع البیان: 1/490.   

11- مكارم الأخلاق:1/83/141، بحارالأنوار: 16/249 . 

12- علل الشرایع: 249/5، بحار الأنوار: 6/109/2، جامع الأخبار: 108/191.

13- دعائم الإسلام:1/269، الأمالی للطوسی: 172/291، بحارالأنوار: 96/257/41 . 

14- الاختصاص: 336، بحارالأنوار: 13/427/22.

15- تهذیب الأحكام: 4/152/420، من لا یحضره الفقیه: 2/75/1773، الكافی: 4/63/6 ؛ صحیح البخاری : 6/2723/7054.

16- صحیح مسلم: 2/807/164، سنن الترمذی: 3/136/764، سنن ابن ماجه: 2/1256/3823 .

17- الخصال: 45/42، فضائل الأشهر الثلاثة: 134/142، روضة الواعظین: 383.

18- كنز العمّال: 8/450 / 23609 .

19- شرح نهج البلاغه:20/296/385 .   

20- الكافی: 5/15/1، تهذیب الأحكام: 6/130/224، بحار الأنوار: 69 /356؛ المستدرك على الصحیحین: 2/365/3288، كنز العمّال: 2/7/2904.

21- المعجم الأوسط : 9/170/9443، كنز العمّال: 8/452 /23620 .  

22- ثواب الأعمال: 75/2، قرب الإسناد: 95/324 .

23- شُعب الإیمان: 3/415/ 3937 و ح 3939، من لا یحضره الفقیه: 2/76/1783، ثواب الأعمال: 75/3 .

24- فضائل الأشهر الثلاثة: 55/33 و ص 116/111 .     

25- مسند زید: 203.

26- صحیح البخاری: 2/670/1795، صحیح مسلم: 2/807/164، سنن الترمذی: 3/136/764، من لا یحضره الفقیه: 2/75 / 1773، الخصال: 45/42 .     

27- فضائل الأشهر الثلاثة: 143/157.   

28- مستدرك الوسائل: 3/363/3786 .

29- الكافی: 4/64/8 و ص 65/17، ثواب الأعمال: 76/1، الأمالی للصدوق: 683/935، فضائل الأشهر الثلاثة:120/119، من لا یحضره الفقیه: 2/76/1781، بحارالأنوار: 96/247/5 .  

30- من لا یحضره الفقیه: 2/87/1805، ثواب الأعمال: 77/1، الأمالی للصدوق: 683/936.

31- سنن ابن ماجه: 1/556/1749، شُعب الإیمان: 3/297/3586، تاریخ دمشق: 54/110/11388.  

32- الكافی: 4/64/10، تهذیب الأحكام: 4/190/539، بحارالأنوار: 59/190/44 .    

 

منبع :

كتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 90.       

منبع : aviny.com

 

نرم افزار مذهبی ماه رمضان » دانلود نرم افزار اسلامی رایگان iRamazan ویژه ماه رمضان : نرم افزار ویژه ماه مبارک رمضان یعنی همان iRamazan برنامه ای کامل برای ماه مبارک رمضان می باشد که توسط آقای حسین عباسپور نوشته شده است. این نرم افزار فوق العاده برای شما امکان به همراه داشتن ادعیه ها، اعمال، مناسبت ها و مشاور تغذیه را در این ماه مبارک فراهم می کند. این نرم افزار مخصوص گوشی های Apple: iPhone, iPod Toch, iPad می باشد .

 

ویژگی ها برنامه iRamazan ویژه ماه مبارک رمضان :
- بخش ادعیه شامل دعاهای یاعلی یا عظیم ؛ سحر معروف و… بهمراه ترجمه و قرائت
- دعای روزانه بهمراه ترجمه فارسی
- مناسبت های روزانه
- مشاوره تغذیه بهمراه برنامه غذایی هفتگی و توصیه های مهم تغذیه در این ماه
- اعمال شب های قدر
- ساپورت از صفحه نمایش رتینا
- اینترفیس زیبا

 

 

دانلود iRamazan – نرم افزار موبایل ویژه ماه مبارک رمضان

رمز فایل :www.p30download.com

منبع : www.p30download.com

با تشکر از سایت پی سی دانلود

از شریف ترین اخلاقیات و معالی اخلاق مزین بودن به صفت و فضیله سخاوت و جود می باشد.

جود به معنای مصرف مال و ثروت در واجبات و یا امور شایسته و لازم با خشنودی و رغبت کامل است، همچنین سخاوت نیز به معنای بذل و بخشش مال به مقدار احتیاج و رسیدگی به نیازمندان به اندازه توان است.

سخاوت صفتی است که خداوند دارنده آن را جزء رستگاران می داند و در آیه 9 سوره حشر می فرماید:
و آنانکه از بخل نفس خویش مصون نگه داشته شدند، از رستگارانند.

پیامبر اکرم (ص) نیز می فرمایند: سخاوت از ایمان است و ایمان درب بهشت است.

همچنین حضرت علی (ع) در مورد شخص سخاوتمند می فرمایند: سخاوتمند نادان برتر از عبادت پیشه بخیل است.

در واقع سخاوت و جود یکی از اصول نجات بخش در دنیا و آخرت می باشد و از جمله آثار مثبتی که دارد می توان به: نشاط دل، مفید بودن برای مردم، نیک نامی، اصلاح دشمنی ها، عاملی برای بی رغبتی به دنیا و ورود و دست یابی به بهشت را اشاره نمود.

نکته دیگری که قابل توجه است تفاوت میان سخاوت وجود می باشد؛ که جود به معنای برخورد نرم و ملایم و شیرین و عطای راحت به نیازمند است، ولی سخاوت به معنای کثرت بخشش بدون سؤال می باشد.

پیامبر اکرم (ع) در روایتی می فرمایند: مردم 4 گروهند: سخی، کریم، بخیل و لئیم. فرد سخی می خورد و می خوراند، فرد کریم نمی خورد ولی می خوراند، فرد بخیل می خورد ولی نمی خوراند و لئیم کسی است که نمی خورد و نمی خوراند.

 

  

امام باقر علیه السلام می فرماید: «ما تنال ولایتنا الا بالعمل و الورع؛ به ولایت ما نتوان رسید جز با عمل نیك و پرهیزكاری و دوری از گناه». اكنون چند روایت در تأیید این مطلب ذكر می كنیم:
طاووس یمانی می گوید: امام سجاد علیه السلام را دیدم كه از وقت عشاء تا سحر به دور كعبه طواف می كرد و به عبادت مشغول بود. چون خلوت شد و كسی را ندید به آسمان نگریست و گفت: خدایا ستارگان در افق ناپدید شدند و چشمان مردم به خواب رفت و درهای تو بر روی درخواست كنندگان گشوده است... . طاووس جمله های زیادی در این زمینه از مناجاتهای خاضعانه و عابدانه آن حضرت نقل می كند و می گوید: اما چند بار در خلال مناجات خویش گریست سپس به خاك افتاد و بر زمین سجده كرد. من نزدیك رفتم و سرش را بر زانو نهاده و گریستم. اشكهای من سرازیر شد و قطرات آن بر چهره اش چكید. برخاست و نشست و گفت: كیست كه مرا از یاد پروردگارم مشغول ساخت؟ عرض كردم: من طاووس هستم ای پسر پیامبر. این زاری و بی تابی چیست؟ ما می باید چنین كنیم كه گناهكار و جفا پیشه ایم. پدر تو امام حسین علیه السلام و مادر تو حضرت فاطمه زهرا علیهاسلام و جد تو پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم است (یعنی شما چرا با این نسب شریف و پیوند عالی در وحشت و هراس هستید؟) امام به من نگریست و فرمود: «هیهات هیهات یا طاووس دع عنی حدیث ابی و امی و جدی، خلق الله الجنة لمن اطاعه و احسن و لو كان عبدا حبشیا، و خلق النار لمن عصاه و لو كان ولدا قرشیا. أما سمعت قوله تعالی: « فاذا نفخ فی الصور فلاانساب بینهم یومئذ و لا یتسائلون ». و الله لا ینفعك غدا الا تقدمة تقدمها من عمل صالح؛ نه، نه، ای طاووس! سخن نسب را كنار بگذار، خدا بهشت را برای كسی آفریده است كه مطیع و نیكوكار باشد هر چند غلامی سیاه چهره باشد و آتش را آفریده است برای كسی كه نافرمانی كند ولو آقازاده ای از قریش باشد. مگر نشنیده ای سخن خدای تعالی را كه «وقتی كه در صور دمیده شود، نسبها منتفی است و از یكدیگر پرسش نمی كنند». به خدا قسم فردا تو را سود نمی دهد مگر عمل صالحی كه امروز پیش می فرستی».
پیامبر اكرم پس از فتح مكه بالای تپه صفا رفته فریاد كرد: " ای پسران هاشم! ای پسران عبدالمطلب! " فرزندان هاشم و عبدالمطلب گرد آمدند. وقتی جمع شدند آنان را مخاطب ساخته فرمود: «انی رسول الله الیكم، انی لشفیق علیكم، لا تقولوا ان محمدا منا، فوالله ما اولیائی منكم و لا من غیركم الا المتقون، فلا اعرفكم تأتونی یوم القیمة تحملون الدنیا علی رقابكم و یأتی الناس یحملون الاخرة. الا و انی قد اعذرت فیما بینی و بینكم و فیما بین الله عز و جل و بینكم و ان لی عملی و لكم عملكم؛ من فرستاده خدا به سوی شما هستم، من دلسوز شمایم. نگویید كه محمد از ماست. به خدا از میان شما یا غیر شما تنها پرهیزكاران، دوستان من اند و بس. مبادا روز قیامت بیایید در حالی كه شما دنیا را بر دوش بكشید و دیگران آخرت را. هان كه من عذری بین خودم و شما و بین شما و خدا باقی نگذاشتم. برای هر كس از من و شما عملش خواهد بود».
تواریخ نوشته اند كه رسول اكرم در ایام آخر عمر خود شبی تنها بیرون آمدند و به قبرستان بقیع رفتند و برای خفتگان بقیع استغفار كردند. پس از آن به اصحاب خود فرمودند: جبرئیل هر سال یك بار قرآن كریم را بر من عرضه می كرد و امسال دو بار عرضه كرد. فكر می كنم این بدان جهت است كه مرگ من نزدیك است. روز بعد به منبر رفتند و اعلام كردند كه موقع مرگ من فرا رسیده است. هر كس كه به او وعده ای داده ام بیاید تا انجام دهم و هر كس از من طلبی دارد بیاید تا ادا كنم. آنگاه به سخن خود چنین ادامه دادند: «ایها الناس انه لیس بین الله و بین احد نسب و لا امر یؤتیه به خیرا او یصرف عنه شرا الا العمل. الا لا یدعین مدع و لا یتمنین متمن، و الذی بعثنی بالحق لا ینجی الا عمل مع رحمة و لو عصیت لهویت. اللهم قد بلغت؛ ایها الناس! میان هیچكس و خدا خویشاوندی یا چیزی كه خیری به او برساند یا شری از او دفع كند وجود ندارد جز عمل. همانا كسی ادعا نكند و آرزو نكند و خیال نكند كه غیر از عمل چیزی به حالش نفع می رساند. قسم به كسی كه مرا مبعوث كرد نجات نمی بخشد مگر عمل توأم با رحمت پروردگار. من نیز اگر عصیان كرده بودم سقوط كرده بودم. خدایا شاهد باش كه رسالت خود را ابلاغ كردم».
امام رضا علیه السلام برادری دارند به نام زید النار. رفتار این برادر چندان مورد رضایت امام نبود. در وقتی كه امام در مرو بودند، روزی در مجلسی كه گروه زیادی شركت داشتند و سخن می گفتند زید نیز در آن مجلس حضور داشت. حضرت در حالی كه سخن می گفتند متوجه شدند كه زید عده ای را مخاطب قرار داده دم از مقامات خاندان پیغمبر می زند و بطور غرور آمیزی دائما " نحن " "نحن": " ما چنین. .. ما چنان. .. " می گوید. امام سخن خود را قطع كرده زید را مخاطب ساخته فرمودند: این سخنان چیست كه می گویی؟! اگر سخن تو درست باشد و فرزندان رسول خدا وضع استثنائی داشته باشند، خداوند بدكاران آنها را معذب نكند و عمل نكرده به آنها پاداش دهد، پس تو از پدرت امام كاظم علیه السلام در نزد خدا گرامی تری، زیرا وی خدا را بندگی كرد تا به درجات قرب نائل آمد و تو می پنداری كه بی آنكه بندگی خدا كنی می توانی در درجه موسی بن جعفر قرار گیری. امام آنگاه رو كردند به حسن بن موسی الوشاء كه از علمای كوفه بود و در آن مجلس حضور داشت و فرمودند: علمای كوفه این آیه را چگونه قرائت می كنند: «قال یا نوح انه لیس من اهلك انه عمل غیر صالح؛ (خدا) فرمود: ای حضرت نوح علیه السلام! در حقیقت او (پسرت) از كسان تو نیست، او عملی ناصالح است» (هود / 46)، وی پاسخ داد كه آنان چنین می خوانند: «انه عمل غیر صالح» یعنی او فرزند تو نیست و از نطفه تو نیست، او فرزند یك مرد زناكار است. امام فرمود: چنین نیست، آیه را غلط می خوانند و غلط تفسیر می كنند. آیه چنین است: «انه عمل غیر صالح»؛ یعنی فرزند تو خودش ناصالح است. او واقعا فرزند نوح بود، او بدان جهت از درگاه خدا رانده شد و غرق شد كه شخصا ناصالح بود با اینكه فرزند نوح پیغمبر بود. پس فرزندی و انتساب به پیغمبر و امام سودی ندارد، عمل صالح لازم است.

 

مجموعه صلوات های صوتی زیبا : وبلاگ دژبان اینبار ۱۴ کلیپ صوتی را با فرمت mp3 در اختیار کاربران محترم قرار داده است . برای دانلود این کلیپ های صوتی روی لینک های زیر کلیک نمایید .

 

 

دانلود نرم افزار فارسی تقویم ۱۴ معصوم علیه السلام (تقویم رایانه ای سال ۹۰) :  در این نرم افزارهای فارسی نرم افزار تقویم ۱۴ معصوم علیه السلام یک برنامه کاملاً رایگان می باشد که برای برطرف کردن نیاز کاربران به تقویم هجری شمسی ساخته شده و در کنار آن علاوه بر این سعی شده روزانه احادیثی از ۱۴ معصوم علیه السلام به صورت پیغام نمایش داده شود. همچنن یکی دیگر از قابلیت های بسیار خوب این نرم افزار نمایش ذکر روز می باشد.

برخی از ویژگیهای  نرم افزار فارسی تقویم ۱۴ معصوم علیه السلام  :
- نمایش رویداد های سال ۱۳۹۰٫
- نمایش روزانه احادیث از ۱۴ معصوم علیه السلام.
- نمایش ذکر روز.
- سازگار با ویندوز های مختلف.
- و …

 

  

انسان فقط نباید خداشناس باشد؛ بلکه دشمن شناس هم باید باشد تا بتواند مسیر سعات و تکامل را طی کند.

جهنم
 

یکی از نکات بسیار مهم در زندگی، دشمن شناسی است، به طوری که قرآن کریم بر این مسئله تأکید می کند که مواظب باشید دشمن را دوست خود قرار ندهید، همچنین از امام علی(علیه السلام) نقل شده که دشمن را کوچک نشماریم؛ ولو اینکه ضعیف باشد.

دشمن را شناسایی کنید!
 

با توجه به آیات و روایات، ما دو نوع دشمن داریم؛ دشمن درونی و دشمن بیرونی .
هرگاه انسان دشمن خود را رودرروی خود ببیند، طبعا از خود دفاع می‌کند و مواظب است تا کمترین ضربه را از ناحیه دشمن متحمل شود. اما دشمن پنهان درونی بدترین دشمنان است، چرا که انسان از آن غافل می‌شود و از نقشه‌های او کمتر آگاهی می‌یابد. دشمن خانگی ضربات مهلک‌تری را به ما وارد می‌کند، لذا بر ماست ابتدا دشمن درون را شناخته و از نقشه‌های او آگاهی پیدا کنیم و پس از سرکوبی او با عزمی استوار بر دشمن بیرون بتازیم.
دشمن درونی در درون ما وجود دارد و در همه جا با ماست و می توان هوای نفس، غضب و شهوت را نام برد.
انسان فقط نباید خداشناس باشد؛ بلکه دشمن شناس هم باید باشد تا بتوانند مسیر سعات و تکامل را طی کند، چرا که در قرآن کریم این مطلب را بیان داشته و بیان می کند که شیطان دشمن بیرونی انسان هاست:آیا ما با شما عهد نکردیم که از شیطان اطاعت نکنید؛ زیرا شیطان دشمن آشکار شماست.
«إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ كَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِینًا ؛ همانا شیطان برای انسان دشمنی آشکار است. » (اسراء: 53)
شیطان موجودی شرور و گمراه‌کننده است که با نفوذ به درون انسان به وسوسه و اغواگری می‌پردازد. او همراهی شوم و همدمی نامیمون است که انسان را به کارهای زشت تشویق و بدی‌های او را نیز زیبا جلوه می‌دهد تا به توبه موفق نگردد. امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرمودند: " لاعدو یحاربه اعدی کن ابلیس ؛ انسان در جنگ، با دشمنی کینه‌توزتر از شیطان روبه‌رو نیست."قرآن کریم نیز تصریح می‌کند که شیطان را دشمن خود بگیریم.

اهمیت و ضرورت دشمن‌شناسی

" من نام لم ینم عنه ؛ هر کس از دشمن خود غفلت کند (دشمنان) از او غافل نخواهند بود. " (نهج‌البلاغه، کتاب 26)
موضوع دشمن‌شناسی در اسلام، از اهمیت والایی برخوردار است و از همین رو واژه عدو و اعداء در قرآن بارها تکرار شده و آیات متعدد، چهره دشمنان اسلام و راه‌های مقابله با شیوه‌های نفوذ آنان را به خوبی تبیین نموده است این آموزه‌های قرآنی هم دشمنان ما را به ما می‌شناساند و هم شیوه‌های مبارزه با آنان را.
روایتی از امام صادق (علیه السلام) است که می فرمایند : اگر کسی پنج ویژگی‌ چون نیت صادق، ذکر تسبیح زیاد، صبر در مصیبت، رضایت به تقدیر الهی و پسندیدن برای مردم هرآنچه را که برای خود می پسندد را دارا باشد، هیچ گاه شیطان حریفش نمی شود و نمی تواند او را از راه راست منحرف کند

شکایت کردن از شیطان را فراموش کن !

انسان نمی تواند از شیطان شکایت کند؛ چون شیطان اعلام کرده بود که من برای منحرف و جهنمی کردن شما به دنیا آمده‌ام، همچنین در سخنرانی که در روز قیامت می کند خطاب به انسان ها می گوید: من را ملامت نکنید؛ بلکه باید خودتان را ملامت کنید.من تنها شما را دعوت کردم ، خداوند نیز راه را ه شما نشان داد و دعوتتان کرد ، این خود شما بودید که با اختیار و انتخاب به دنبال من آمدید .

راه های فرار از شیطان

روایتی از امام صادق (علیه السلام) است که می فرمایند : اگر کسی پنج ویژگی‌ چون نیت صادق، ذکر تسبیح زیاد، صبر در مصیبت، رضایت به تقدیر الهی و پسندیدن برای مردم هرآنچه را که برای خود می پسندد را دارا باشد، هیچ گاه شیطان حریفش نمی شود و نمی تواند او را از راه راست منحرف کند.

پوشش عیبها با لباس تقوا

« یا بَنی‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْكُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِكُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَ خَیْرٌ ذلِكَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّكَّرُونَ (26/ اعراف)
اى فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستادیم كه اندام شما را مى‏پوشاند و مایه زینت شماست اما لباس پرهیزگارى بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذكّر (نعمتهاى او) شوید! »
شیطان همانگونه كه لباس از تن پدر ما آدم بیرون آورد تا عیبش آشكار شود، مى‏خواهد لباس تقوا را از پیكر ما فرزندان آدم نیز بركند.

خدا ،انسان ،تقوا ،خودسازی
 

لباسى كه عیبهاى معنوى انسان را مى‏پوشاند لباس تقوا است كه بهترین لباسها می باشد و نباید انسان تنها به آن لباسی كه بدنش را مى‏پوشاند اكتفاء كند : « وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَ خَیْرٌ و لباس پرهیزگارى از هر لباسی بهتر است.» مراد از هر لباسی، لباسهایی است كه بدن را مى‏پوشاند، هر چند به آن لباسها نیز باید توجه داشت.
پس می توان بیان کرد که نیاز بدن به لباس، آن قدرها نیاز به تفكّر و تعمق ندارد كه نیاز روح به جامه تقوا .

بدن را سم زدایی کنید !
 

کار شیطان صدور «سم» به درون انسان است. اگر کسی که می‌خواهد دیگری را با سم از پای درآورد، آن را در جیب شخص بگذارد، تأثیری در وی ندارد یا اگر سم را به او بخوراند و او بالا بیاورد، باز هم اثری ندارد. دستگاه گوارش باید سم را بپذیرد و آن را جذب کند تا پس از ورود به خون، اثر زیانبار خود را به جای بگذارد.
وسوسه‌ها نیز چنین است: هوا، هوس و شهوت رانی‌های گوناگون که رقیق‌ترین و سبک‌ترین آن در جوان ها و سنگین‌ترین آن در سالمندان، به‌صورت حبّ جاه و مقام مشاهده می‌شود، نشانه تأثیر سم است.
اگر کسی از تعاریف و القابی که به او می‌دهند، لذت ببرد، معلوم می‌شود که سم در او اثر کرده است. وجود مبارک امیرمومنان علیه‌السلام در عهدنامه مالک اشتر فرمود: شیطان همواره در پی حیله است؛ وقتی کسی از تو تعریف می‌کند، باید مواظب باشی، چون در خط مقدم آتش شیطان قرار گرفته‌ای.

منابع:
سایت خبر نیوز سایت شیعه آنلاین
سایت آیت ا لله مجتهدی آیت الله جوادی آملی،
نسیم اندیشه، ج1، ص124